Jakie badania laboratoryjne w ciąży?

Jakie badania laboratoryjne konieczne są w ciąży? Kiedy się je wykonuje?

Dr. Zofia Borowiec: Badania laboratoryjne w pierwszym trymestrze ciąży – po co to wszystko?

Wychodząc od lekarza po pierwszej wizycie położniczej na pewno niejedna przyszła mama zadaje sobie pytanie: „ Czy naprawdę konieczne jest aż tyle badań?!”

Szanowne Mamy, na szczęście tak długa lista badań zlecana jest tylko przy pierwszej wizycie, na kolejne zazwyczaj wystarcza badanie ogólne moczu i morfologia. Poniżej znajduje się krótkie omówienie.

Badania przesiewowe w pierwszym trymestrze ciąży są nieustannie przedmiotem ożywionej dyskusji w kręgach naukowych ginekologów-położników, a aktualnie obowiązujący zestaw badań to wypracowany przez Ministerstwo Zdrowia i Polskie Towarzystwo Ginekologiczne najbardziej podstawowy panel pozwalający na możliwie najwcześniejsze wykrycie ryzyka poważniejszych powikłań ciąży.

Przeprowadza się je, aby w miarę możliwości móc zapobiegać przeniknięciu potencjalnych czynników infekcyjnych przez łożysko i tym samym  chronić płód przed skutkami infekcji wrodzonych oraz aby na wczesnym etapie wykryć nieprawidłowości u matki.

Poniżej krótkie omówienie panelu badań.

1. Grupa krwi i czynnik Rh –  znajomość grupy krwi i czynnika Rh mają zasadnicze znaczenie w ciąży: wynik oznaczenia w oryginale najlepiej w trakcie całej ciąży nosić przy sobie wraz z dowodem osobistym i kartą ciąży. Głownie dlatego, że zarówno cały okres ciąży, poród siłami natury jak i cięcie cesarskie mogą wiązać się z obfitym krwawieniem wymagającym w pewnych przypadkach przetoczenia krwi, co wymaga dokładnego oznaczenia grupy krwi kobiety rodzącej – a standardowo trwa ok. 2 godzin!! Więc warto wiedzieć wcześniej, prawda?
2. Przeciwciała odpornościowe /przeciwerytrocytarne/ czyli odczyn Coombsa  – oznaczenia te służą zapobieganiu konfliktowi serologicznemu lecz także wykrywaniu nietypowych przeciwciał we krwi matki. Sprawdzanie obecności przeciwciał odpornościowych u wszystkich ciężarnych zleca się w I trymestrze , a  u kobiet Rh-ujemnych wykonuje się je con. trzykrotnie w trakcie trwania ciąży.
3. Morfologia krwi – wykrywanie  ryzyka niedokrwistości ciężarnych, małopłytkowości ciężarnych i innych zaburzeń hematologicznych .
4. Badanie ogólne moczu – służy ocenie podstawowej funkcji nerek (białkomocz, krwinkomocz, nieprawidłowości biochemiczne i patologiczne składniki osadu moczu) oraz wykrywanie infekcji układu moczowego
5. Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo – badanie skriningowe w kierunku cukrzycy ciężarnych, pozwalające wyodrębnić grupę ciężarnych szczególnie narażonych na rozwinięcie cukrzycy ciążowej i odpowiednio wcześnie wdrożyć dietę cukrzycową, poradnictwo diabetologiczne i dalszą diagnostykę.
6. VDRL – dawniej tzw.”odczyn Wassermana” lub „odczyn kiłowy” – jedno z pierwszych badań wprowadzonych do przesiewowej diagnostyki u ciężarnych już w połowie XX wieku. Służy do wykrywania infekcji kiłą, która mimo że zdarza się w dzisiejszych czasach stosunkowo rzadko, powoduje bardzo poważne konsekwencje zarówno dla zakażonej matki jak i dla płodu. Po wykryciu infekcji kiłowej można zastosować łatwe, tanie i skuteczne leczenie, dlatego jest tak ważne, aby diagnostykę przeprowadzić w możliwie najwcześniejszym okresie ciąży. Podobnie jak wiele infekcji diagnozowanych w pierwszym trymestrze, kiła może dawać dyskretne, trudne do wykrycia objawy i bez badania krwi (serologicznego) pozostać całkowicie niezauważona przez matkę.
7. Przeciwciała anty-HIV . Stwierdzenie infekcji wirusem  HIV w czasie  ciąży jest  wskazaniem do podjęcia natychmiastowego poradnictwa w ośrodku specjalistycznym,  terapii antywirusowej w celu zapobieżenia przeniknięcia wirusów przez łożysko do płodu i tym samym zakażenia dziecka. Z uwagi na wysoką skuteczność takiego postępowania  ( wg danych WHO udaje się zredukować ryzyko infekcji wrodzonej z 30-60% do 1%)  wskazane jest badanie każdej kobiety ciężarnej. Nie należy uważać, że lekarz zleca to badanie jedynie kobietom z grup podwyższonego ryzyka infekcji – każdy z nas jest narażony poprzez kontakty seksualne, poprzez wizyty w zakładach fryzjerskich, kosmetycznych, u stomatologa . Warto się przebadać – dla siebie i dla swojego dziecka.

UWAGA: badanie to jest w laboratoriach poprzedzone koniecznością wyrażenia pisemnej zgody na jego wykonanie, co jest wymogiem ustawowym.

8. Przeciwciała anty-HCV   (HCV czyli Hepatitis C Virus) – to badanie w kierunku infekcji  wirusem powodującym  wirusowe zapalenie wątroby typu C ( WZW  C) . Drogi zakażenia są takie jak w przypadku wirusa HIV, ale prawdopodobieństwo zakażenia przy kontakcie np. z zakażoną krwią wynosi 60% ( gdzie dla HIV: 0,6%!) .W związku z rozpowszechnieniem wirusa w populacji ludzkiej i nieświadomości osób mogących być nosicielami, wysoce rekomendowane jest badanie matek dla zapobiegania infekcjom wrodzonym płodu.
9. Antygen HBs   (HBsAg, antygen swoisty dla HBV czyli Hepatitis B Virus) – to badanie w kierunku infekcji  wirusem powodującym  wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW  B). Mimo iż obecnie nie są dostępne metody leczenia zakażonych wirusem kobiet ciężarnych, badanie ma na celu wyodrębnienie przyszłej grupy noworodków, które powinny zostać poddane immunoprofilaktyce. Immunoprofilaktyka po porodzie zapobiega rozwinięciu się zakażenia u 85-90% noworodków zakażonych matek.. Wszystkie noworodki matek zdrowych, zakażonych lub nosicielek,  u których nie stwierdzono indywidualnych przeciwwskazań są po porodzie szczepione przeciw WZW typu B.
10. Poziom przeciwciał IgG i IgM w kierunku cytomegalii (CMV, cytomegalovirus). Ostre zakażenie cytomegalowirusem w ciąży może spowodować cytomegalię wrodzoną , która u płodu może objawiać się zmianami w mózgu, wątrobie i śledzionie, zahamowaniem wzrastania płodu i innymi wadami które czasem widoczne są w trakcie badania USG. U noworodka wrodzone zakażenie może skutkować utratą słuchu, uszkodzeniem oczu, zaburzeniami rozwoju motorycznego i in. Postępowanie z ciężarną zakażoną cytomegalią jest obecnie przedmiotem intensywnych badań naukowych na świecie.
11. Poziom przeciwciał IgG i IgM w kierunku toksoplazmozy. W Polsce odsetek kobiet, które przebyły infekcję szacuje się na ok. 40 %, a więc ponad połowa pozostaje narażona na infekcję pierwotną w czasie ciąży. Toksoplazmoza to choroba odzwierzęca (antropozoonoza), która daje niezwykle niecharakterystyczne objawy (grypopodobne) lub tez przebiega bezobjawowo. Pozornie błahy przebieg u matki może uśpić czujność, jednak płód jest narażony na głębokie upośledzenie, małogłowie, wodogłowie, zapalenie siatkówki oka, zmiany wewnątrzczaszkowe, zahamowanie wzrostu, małopłytkowość, w skrajnych przypadkach dochodzi nawet do utraty ciąży.  Kobieta ciężarna musi szczególnie zwracać uwagę na dokładne mycie warzyw i owoców, spożywanie mięsa poddanego całkowitej obróbce ( ugotowaniu, upieczeniu, usmażeniu), dokładne mycie rąk po zakończeniu prac ogrodowych,. Sztućce, naczynia oraz ręce zanieczyszczone surowym mięsem powinny być umyte ciepłą wodą z dodatkiem detergentu. Obowiązuje także zakaz oczyszczania przez przyszłą mamę kociej kuwety – tam bowiem stwierdzono najwyższe ryzyko zakażenia się toksoplazmozą (w czasie ciąży ten przywilej będzie trzeba odstąpić innym domownikom). Poziom przeciwciał oznaczamy do 10 tygodnia ciąży, u kobiet z wynikiem ujemnym – ponowne oznaczenie między 21 i 26 tygodniem.

UWAGA: Nie należy ulegać przeświadczeniu o pewnym zagrożeniu ciąży po uzyskaniu wyniku dodatniego! Otrzymany wynik badania laboratoryjnego zawsze najpierw konsultujemy z lekarzem prowadzącym ciążę, ponieważ dopiero po zakończonych kolejnych etapach diagnostyki można  rzeczywiście potwierdzić zakażenie toksoplazmozą i wdrożyć odpowiednie leczenie. Niniejsza zasada odnosi się właściwie do każdego wyniku badania laboratoryjnego.

12. Poziom przeciwciał IgG i IgM w kierunku różyczki – sprawdzenie, czy matka przebyła przed zajściem w ciążę infekcję wirusem rożyczki lub czy przeszła szczepienie przeciw różyczce i wytworzyła przeciwciała odpornościowe ma bardzo istotne znaczenie ze względu na ryzyko, jakie niesie z sobą infekcja pierwotna (czyli pierwszorazowa) w czasie trwania ciąży. Wirus jest wysoce teratogenny i zachorowanie na różyczkę w pierwszych 12 tygodniach ciąży może spowodować najczęściej poronienie (50%) lub rozwiniecie się różyczki wrodzonej, co skutkuje u dziecka uszkodzeniem słuchu, wzroku, upośledzeniem umysłowym i innymi bardzo poważnymi powikłaniami. Infekcja w późniejszych tygodniach może skutkować zapaleniem mięśnia sercowego, zapaleniem śledziony i wątroby  i wieloma innymi objawami. Dlatego też kobiety  które nie przybyły infekcji ani szczepienia przed zajściem w ciążę muszą dołożyć wszelkiej ostrożności i (w czasie pierwszego trymestru szczególnie ) unikać w miarę możliwości kontaktu z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym, u których występują objawy  różyczki, ospy wietrznej, cytomegalii lub innych ostrych infekcji wirusowych.

Podsumowując : każde z powyższych badań ma swoje uzasadnienie, a jego wynik – wpływ na losy ciąży. Warto o tym pamiętać podczas wizyty w laboratorium.

Źródła:

„Ciąża wysokiego ryzyka” Wyd. III red.G.Bręborowicz  OWN Poznań 2010

„Zakażenia HIV i AIDS w praktyce lekarskiej” red.G.Halota SWA 1998 Szczecin

„ Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu”  2005

„Rozporządzenie ministra zdrowia z dn. 23 września 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem”.